Archiwum Państwowe w Łodzi - QR

Zygmunt III Waza urodził się 20 czerwca 1566 r. w Gripsholm. Jego ojcem był szwedzki król Jan III Waza, a matką polska królewna Katarzyna Jagiellonka. Po śmierci Stefana Batorego w wyniku wolnej elekcji został wybrany na króla Polski 19 sierpnia 1587 r. Rywalizację o polską koronę wygrał z austriackim arcyksięciem Maksymilianem III Habsburgiem. Szalę zwycięstwa przeważyło jego pokrewieństwo z Jagiellonami — jego matką była Katarzyna Jagiellonka. Zygmunt III Waza zajmuje drugie miejsce po Władysławie II Jagielle pod względem długości panowania w Polsce. Koronacja odbyła się 27 grudnia 1587 r. na Wawelu. Od 1592 do 1599 r. był również królem Szwecji, ale w wyniku buntu protestanckiej opozycji, która nie chciała katolickiego króla, został zdetronizowany. Okres jego rządów to czas licznych wojen z Rosją, Turcją, Szwecją, a także bunty kozackie. Za jego panowania miały miejsce dymitriady, czyli interwencje polskiej szlachty w obsadzenie na tronie samozwańczych potomków cara Iwana Groźnego. Wojny z Rosją toczyły się w latach 1609-1619 podczas których Polacy na dwa lata (1610-1612) zajęli Moskwę, a car Wasyl IV Szujski złożył hołd polskiemu władcy (1611 r.). Ostatecznie doszło do podpisania pokoju w Dywilinie w 1618 r. na mocy którego Rzeczpospolita Obojga Narodów osiągnęła swój największy terytorialny obszar liczący około 1 mln km kw. W międzyczasie wybuchła również wojna ze Szwecją. W 1600 r. Zygmunt III Waza przyłączył do Rzeczypospolitej Inflanty. Rozpoczęta wojna trwała z przerwami do 1629 r. kiedy zawarto pokój w Altmarku. Jednym z najbardziej znanych postanowień władcy było przeniesienie stolicy kraju z Krakowa do Warszawy. Stało się to w 1596 r. po pożarze na Wawelu. Zygmunt III Waza był bardzo dobrze wykształconym władcą, władał pięcioma językami, był mecenasem sztuki, interesował się alchemią i architekturą. Posiadał liczne zdolności artystyczne. Grał na klawikordzie, rzeźbił, próbował swoich sił w snycerstwie, sztycharstwie, złotnictwie czy obróbce bursztynu. Sam wykonywał złote kielichy, monstrancje, lampy, świeczniki czy zegary. Zmarł 30 kwietnia 1632 r. w Warszawie. Pochowano go w katedrze na Wawelu. Następcą tronu został jego syn Władysław IV.

Zygmunt I Stary urodził się w 1467 r. w Kozienicach. Był synem króla Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszynki. Od 1507 r. był królem Polski i wielkim księciem litewskim. Został koronowany na 24 stycznia 1507 r. w katedrze na Wawelu. W 1512 r. poślubił Barbarę Zapolye, a po jej śmierci ożenił się ponownie w 1518 r. z Boną Sforzą. Toczył wojnę z państwem Zakonu Krzyżackiego w latach 1519-1521. Pokój podpisany w 1521 r. zawieszał działania wojenne na okres 4 lat. Po jego upływie Zygmunt I Stary przyjął w 1525 r. hołd lenny od księcia Prus Krzyżackich Albrechta Hohenzollerna. Wydarzenie to spowodowało przekształcenie państwa Zakonu Krzyżackiego w świeckie Księstwo Pruskie, które zostało polskim lennem. Za jego rządów Korona zaangażowała się także w wojny Wielkiego Księstwa Litewskiego z Wielkim Księstwem Moskiewskim. Konflikty były toczone z przerwami w latach 1507-1508, 1512-1522 i zakończyły się rozejmem podpisanym w Moskwie w 1522 r. w którym strony zachowywały dotychczasowe zobycze wojenne. Wojna wybuchła ponownie w roku 1534 i trwała do 1537 r. Rozejm zawarto w Moskwie w 1537 r. Wraz z wygaśnięciem męskiej linii książąt mazowieckich Zygmunt Stary przyłączył w 1526 r. Mazowsze do Korony. W 1530 r. udało się doprowadzić do elekcji vivente rege i po raz pierwszy i ostatni w Rzeczpospolitej miała miejsce elekcja i koronacja przyszłego króla jeszcze za życia panującego. Na następcę tronu wybrano syna Zygmunta I Starego, Zygmunta Augusta. Czasy Zygmunta I to okres kulturalnego i gospodarczego rozkwitu Polski. Określa się je często mianem pierwszej fazy polskiego „złotego wieku”. Władca cieszył się zarówno u współczesnych mu, jak i potomnych w epoce staropolskiej uznaniem i popularnością. Za jego panowania rozbudowano i zmodernizowana Wawel, który stał się najważniejszym w kraju ośrodkiem kultury renesansowej. Stabilizacji uległa sytuacja wewnętrzna kraju, którego pozycja wzmocniła się również na arenie międzynarodowej. Zygmunt I Stary zmarł 1 kwietnia 1548 r. w Krakowie w wieku 81 lat.

Stefan Batory urodził się 27 września 1533 r. w Szilágysomlyó. Jego ojcem był Stefan Batory, a matką Katarzyna Telegdi. Przez krótki czas studiował na Uniwersytecie w Padwie. W wojnach o Siedmiogród popierał obie walczące strony, najpierw Habsburgów (1551-1556), a następnie Zapolyów (od 1556 r.). W 1571 r. został władcą Księstwa Siedmiogrodu i w 1575 r. ostatecznie pokonał siły habsburskie pieczętując swoje panowanie nad Siedmiogrodem. Po ucieczce Henryka Walezego z Rzeczpospolitej został zgłoszony do elekcji odbywającej się 1575 r. na króla Polski. Jego przeciwnikiem w walce o polską koronę był Maksymilian II Habsburg. Nastawiona antyhabsburdzko polska szlachta, aby ułatwić wybór Stefana Batorego na króla wybrała jako królową Annę Jagiellonkę i wydała ją za mąż za księcia Siedmiogrodu.  Ślub odbył się 1 maja 1576 r. na Wawelu. Tego samego dnia miała miejsce koronacja Batorego na króla Polski. Po zaprzysiężeniu, nowemu władcy udało się spacyfikować stronnictwo popierające kandydaturę Maksymiliana II Habsburga, ale niepokorny wciąż pozostawał Gdańsk. Wojska koronne rozbiły siły gdańszczan w bitwie pod Lubiszewem i przystąpiły do oblężenia miasta. Ostatecznie w 1577 r. Stefan Batory podpisał porozumienie z Gdańskiem na mocy którego miasto musiało złożyć hołd królowi, a także wypłacić mu odszkodowania wojenne. W zamian z miasta zdjęto gospodarcze sankcje nałożone w wyniku prowadzonej wcześniej wojny. Była to ważna demonstracja siły nowego monarchy, który tym samym umocnił swoją wewnętrzną pozycję. Batory panowanie oprócz zdławienia opozycji w kraju, rozpoczął od wojny z Carstwem Rosyjskim o odzyskanie Inflant. W 1579 r. zdobył Połock, w 1580 r. twierdzę Wielkie Łuki. W 1581 r. miało miejsce oblężenie Pskowa, które zakończyło się podpisaniem w 1582 r. rozejmu w Jamie Zapolskim z carem rosyjskim Iwanem IV Groźnym. Na jego mocy Rzeczpospolita uzyskała Połock i prawie całe Inflanty. Władca wprowadził jedną z najważniejszych reform w historii polskiej armii, tworząc piechotę wybraniecką, czyli piechotę rekrutowaną z chłopów ze wsi i miasteczek. W 1579 r. przeznaczył pieniądze na utworzenie Akademii Wileńskiej w miejsce Kolegium Jezuitów w Wilnie. Stefan Batory zmarł niespodziewanie 12 grudnia 1586 r. w Grodnie. Został pochowany w katedrze na Wawelu.

Stanisław August Poniatowski urodził się 17 stycznia 1732 r. w Wołczynie. Jego rodzicami byli kasztelan krakowski Stanisław Poniatowski, a matką Konstancji z domu Czartoryskich. Stanisław August odebrał staranne wykształcenie, ucząc się w szkole księży teatynów w Warszawie oraz pobierając lekcje prywatne. Po śmierci Augusta III Sasa w 1763 r. był jednym z kandydatów do objęcia korony polskiej na elekcji w 1764 r. Przy poparciu carycy rosyjskiej Katarzyny II Wielkiej został wybrany królem i koronowany 25 listopada 1764 r. w katedrze św. Jana Chrzciciela w Warszawie. Podczas swojego panowania Stanisław August Poniatowski podejmował próby reform kraju. W 1765 r. założył w Warszawie Szkołę Rycerską, która miała kształcić przyszłe elity Rzeczpospolitej oraz Teatr Narodowy. W 1770 r. zaczął organizować tzw. „obiady czwartkowe”, które były spotkaniami literacko-naukowymi z intelektualistami, artystami, na których omawiano utwory literackie i prace naukowe. W 1773 r. na jego wniosek założono Komisję Edukacji Narodowej, czyli organ, który miał na celu reformę i sprawowanie pieczy nad systemem oświaty w Rzeczpospolitej. Szlachta opozycyjna wobec reform monarchy i nadmiernej ingerencji rosyjskiej w sprawy polskie, zawiązała konfederację barską (1768 r.), która zakończyła się porażką i I rozbiorem Polski w 1772 r. pomiędzy Austrią, Prusami i Rosją. W 1788 r. zwołano Sejm Czteroletni, na którym podjęto szereg zmian społecznych, politycznych i gospodarczych, a najważniejszą z nich było uchwalenie 3 maja 1791 r. pierwszej konstytucji w Europie i drugiej na świecie (po amerykańskiej). Szlachta niezadowolona ze zmian Sejmu Czteroletniego zwróciła się o pomoc do carycy Katarzyny II Wielkiej i zawiązała konfederację targowicką w 1792 r. Po wkroczeniu wojsk rosyjskich do Rzeczpospolitej rozpoczęła się wojna w obronie Konstytucji 3 maja. Stanisław August Poniatowski został naczelnym dowódcą armii. W czasie wojny na cześć wygranej w bitwie pod Zieleńcami ustanowił  22 czerwca 1792 r. nowe państwowe odznaczenie Virtutti Militari. Pod wpływem carycy Katarzyny, a także mając na uwadze dysproporcje sił Stanisław August Poniatowski, przystąpił do targowiczan. Wojna zakończyła się II rozbiorem Polski w 1793 r. pomiędzy Prusami i Rosją. Po wybuchu insurekcji kościuszkowskiej w 1794 r. Poniatowski został uwięziony przez powstańców i uwolniony przez rosyjską armię po zajęciu przez nią Warszawy i pacyfikacji powstania. W 1795 r. nastąpił III rozbiór Polski dokonany przez Austrię, Prusy i Rosję. Władca abdykował, zrzekając się korony 25 listopada 1795 roku. Po atych wydarzeniach i upadku Rzeczypospolitej Stanisław August Poniatowski przeniósł się do Petersburga, gdzie zmarł 12 lutego 1798 roku. Został pochowany w kościele św. Katarzyny w Petersburgu. Jego ciało wróciło do Polski dopiero w 1938 r., kiedy radzieckie władze zamknęły kościół św. Katarzyny. Jego szczątki zostały pochowane w Wołczynie w tajemnicy przed ówczesnymi władzami. W  latach 80. XX wieku ze zdewastowanej krypty wołczyńskiej przywieziono resztki szczątków Stanisława Augusta Poniatowskiego i pochowano w symbolicznym grobowcu w 1995 r. w bazylice archikatedralnej św. Jana Chrzciciela w Warszawie.