Archiwum Państwowe w Łodzi

Napoleon literatury

27 lipca 2012

Józef Ignacy Kraszewski

Po latach niezwykłej popularności pisarskiej, sławy i autorytetu w kraju i za granicą został Kraszewski uznany za "największego nudziarza w literaturze polskiej". To niesłuszne stwierdzenie zdaje się utrzymywać do dziś dnia.
Kim był kiedyś Kraszewski dla Polaków? Antoni Edward Odyniec swego czasu napisał o Kraszewskim: "Co Adam zaczął, Twój geniusz kończy". Zestawienie z Mickiewiczem jest miarą i świadectwem roli, jaką kiedyś przyznawano Kraszewskiemu w społeczeństwie, a odnosiło się to również do jego twórczości pisarskiej. W roku 1867 recenzent "Bluszczu" napisał: "Jak od Mickiewicza poezja, tak od niego rozpoczyna się powieść społeczno-polska", a w 20 lat później młody Żeromski zapisze w swych Dziennikach: "przecież to dzisiejszy Mickiewicz narodu".

Tak czcił Kraszewskiego świat literacki. I miał za co być mu wdzięczny, gdyż pisarstwem swym, jak i wielostronną działalnością, zdobył Kraszewski dla swych następców szerokie rzesze czytelników. Zyskał on sławę "pobudziciela", tego, który stworzył masowe czytelnictwo książki polskiej przez "wytrącenie z rąk" romansu francuskiego. Najtrafniej wyraziła to Eliza Orzeszkowa: "Co do nas, w późniejszej już dobie przybyłych pracowników pióra, którzy wprzód zaczęliśmy pisać, uczyliśmy się czytać i myśleć na książkach przez Kraszewskiego pisanych my wszyscy, powieściopisarze i beletryści w ogóle powiedzieć możemy, według starego, pięknego przysłowia, że jak gałęzie z drzewa swego, z niego początek swój bierzem".

Co najmniej 30 książek Kraszewskiego odegrało rolę bestsellerów. Szczególnym sukcesem cieszyły się m.in. powieści: Poeta i świat (1839 r.), Ulana (1843 r.) - studium psychologiczne kobiety, Chata za wsią (1854 r.) - nowość tematyczna, powieść o Cyganach, Rzym za Nerona (1866 r.) - poprzedniczka Quo Vadis, Stara Baśń (1873 r.), trylogia saska Hrabina Cosel, Brühl, Z siedmioletniej wojny (1874-1877 r.) i inne.

Mówiąc o Kraszewskim jako powieściopisarzu nie wolno tracić z oczu faktu, że wszystkie jego powieści ukazywały się najpierw w odcinkach gazet i czasopism. Kraszewski pisał zazwyczaj zamówione opowiadanie za jednym zamachem przez tydzień, powieść czterotomową w ciągu dwóch miesięcy. Rocznie powstawało po kilka dużych utworów.
Podobnie jak ojcem polskiej powieści można go śmiało nazwać ojcem polskiego dziennikarstwa, pociągała go działalność naukowo-badawcza, interesował się różnymi dziedzinami badań naukowych - nade wszystko historią, ze szczególnym zamiłowaniem badał zabytki archeologii słowiańskiej. Był uzdolnionym malarzem, grafikiem i rysownikiem. Ze swych licznych podróży po kraju i zagranicy przywoził szkicowniki służące mu jako dokumentacja historyczna do prac pisarskich i jako pamiętnik zwiedzanych okolic i przeżytych chwil. Zajmował się również z upodobaniem muzyką, komponował, a nawet wydawał swe utwory. Były to piosenki, walce, polonezy i ronda (tzw. muzyka salonowa).
Wielość zainteresowań i działalności w tych dziedzinach sprawiła, że nazywano go "Napoleonem literatury", "Biegłym dyletantem", "Czarnoksiężnikiem", "Człowiekiem instytucją". Jeśliby oceniać ilościowe nasilenie twórczości, pod względem stronic Kraszewski jest największym pośród znanych fenomenów płodności (Lope de Vega, Balzac, Dumas).

Dowodami jego wielkości mogą być tytuły: doktora honoris causa Uniwersytetów Jagiellońskiego i lwowskiego oraz honorowe członkostwo Krakowskiego Towarzystwa Naukowego, Societé Littéraire Internationale i Akademii Umiejętności w Sztokholmie.

Ostatnie miesiące życia spędził we Włoszech i Szwajcarii, lecząc się, podróżując i pracując. Umarł 19 marca w dniu swych imienin, w szwajcarskim hotelu. Bezpośrednią przyczyną śmierci było zapalenie płuc, którego nabawił się w pordróży. Serce jego nie wróciło do Warszawy, jak tego pragnął i tylko poświęcona mu tablica jest w Kościele Św. Krzyża. Trumna jego została przewieziona do Krakowa i spoczywa w krypcie zasłużonych na Skałce obok Jana Długosza.

Ulubione jego motto brzmiało: "Nulla dies sine linea" - Ani dnia bez kreski (tj. bez posunięcia choć odrobinę pracy twórczej).

Autor: Wojciech Kowaluk

Galeria

  • Powiększ zdjęcie Portret Józefa Ignacego Kraszewskiego z okresu wołyńskiego (1838-1859) około 1852 roku. APŁ, Zbiór ikonograficzny APŁ, sygn. O-III K-10.

    Portret Józefa Ignacego Kraszewskiego z okresu wołyńskiego (1838-1859) około 1852 roku. APŁ, Zbiór ikonograficzny APŁ, sygn. O-III K-10.

  • Powiększ zdjęcie List J.I. Kraszewskiego do Kazimierza Bartoszewicza, 19 luty 1876 r. Drezno. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.2.

    List J.I. Kraszewskiego do Kazimierza Bartoszewicza, 19 luty 1876 r. Drezno. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.2.

  • Powiększ zdjęcie List J.I. Kraszewskiego do nieznanej osoby z 1 sierpnia 1880 r. z prośbą o pożyczkę. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 388 s.1.

    List J.I. Kraszewskiego do nieznanej osoby z 1 sierpnia 1880 r. z prośbą o pożyczkę. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 388 s.1.

  • Powiększ zdjęcie List J.I. Kraszewskiego do Walerego Rzewuskiego w sprawie wystawienia pomnika Mickiewicza, 2 wrzesień 1883 r. Drezno. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.7.

    List J.I. Kraszewskiego do Walerego Rzewuskiego w sprawie wystawienia pomnika Mickiewicza, 2 wrzesień 1883 r. Drezno. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.7.

  • Powiększ zdjęcie Ciąg dalszy listu J.I. Kraszewskiego do Walerego Rzewuskiego w sprawie wystawienia pomnika Mickiewicza, 2 wrzesień 1883 r. Drezno. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 45 s.8-9.

    Ciąg dalszy listu J.I. Kraszewskiego do Walerego Rzewuskiego w sprawie wystawienia pomnika Mickiewicza, 2 wrzesień 1883 r. Drezno. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 45 s.8-9.

  • Powiększ zdjęcie List J.I. Kraszewskiego do Juliusza Kossaka z twierdzy w Magdeburgu, 24 marzec 1885 r. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.17.

    List J.I. Kraszewskiego do Juliusza Kossaka z twierdzy w Magdeburgu, 24 marzec 1885 r. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.17.

  • Powiększ zdjęcie List J.I. Kraszewskiego do Kazimierza Bartoszewicza, 12 styczeń 1886 r. San Remo. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.18.

    List J.I. Kraszewskiego do Kazimierza Bartoszewicza, 12 styczeń 1886 r. San Remo. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.18.

  • Powiększ zdjęcie Kopia listu J.I. Kraszewskiego do Adama Bartoszewicza swego nauczyciela z lat gimnazjum w Białej Podlaskiej, 16 maj 1841 r. Gródek pod Łuckiem. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 774 s.240.

    Kopia listu J.I. Kraszewskiego do Adama Bartoszewicza swego nauczyciela z lat gimnazjum w Białej Podlaskiej, 16 maj 1841 r. Gródek pod Łuckiem. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 774 s.240.

  • Powiększ zdjęcie Ciąg dalszy kopii listu J.I. Kraszewskiego do Adama Bartoszewicza. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 774 s.240v.

    Ciąg dalszy kopii listu J.I. Kraszewskiego do Adama Bartoszewicza. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 774 s.240v.

  • Powiększ zdjęcie Wizerunek J.I. Kraszewskiego. APŁ, Zbiór ikonograficzny APŁ, sygn. O-III K-11.

    Wizerunek J.I. Kraszewskiego. APŁ, Zbiór ikonograficzny APŁ, sygn. O-III K-11.

  • Powiększ zdjęcie Wiersz Łza Twardowskiego spisany przez J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.120.

    Wiersz Łza Twardowskiego spisany przez J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.120.

  • Powiększ zdjęcie Część 2 wiersza Łza Twardowskiego spisanego przez J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.121-122.

    Część 2 wiersza Łza Twardowskiego spisanego przez J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.121-122.

  • Powiększ zdjęcie Część 3 wiersza Łza Twardowskiego spisanego przez J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.123.

    Część 3 wiersza Łza Twardowskiego spisanego przez J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.123.

  • Powiększ zdjęcie Bajka Garnek i urynał J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.124.

    Bajka Garnek i urynał J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 1554 s.124.

  • Powiększ zdjęcie Rękopis dramatu historycznego w 8 aktach Trzeci maj J.I. Kraszewskiego (B.Bolesławita). APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2259 s.1.

    Rękopis dramatu historycznego w 8 aktach Trzeci maj J.I. Kraszewskiego (B.Bolesławita). APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2259 s.1.

  • Powiększ zdjęcie Część 2 rękopisu dramatu historycznego Trzeci maj J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2259 s.2.

    Część 2 rękopisu dramatu historycznego Trzeci maj J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2259 s.2.

  • Powiększ zdjęcie Część 3 rękopisu dramatu historycznego Trzeci maj J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2259 s.3.

    Część 3 rękopisu dramatu historycznego Trzeci maj J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2259 s.3.

  • Powiększ zdjęcie Rękopis J.I. Kraszewskiego W starym piecu. Studium psychologiczne, Drezno listopad 1878 r. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2260 s.1.

    Rękopis J.I. Kraszewskiego W starym piecu. Studium psychologiczne, Drezno listopad 1878 r. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2260 s.1.

  • Powiększ zdjęcie Ciąg dalszy rękopisu J.I. Kraszewskiego W starym piecu. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2260 s.2.

    Ciąg dalszy rękopisu J.I. Kraszewskiego W starym piecu. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2260 s.2.

  • Powiększ zdjęcie Portret autora Starej Baśni z okazji jubileuszu 50-lecia pracy literackiej. APŁ, Zbiór ikonograficzny APŁ, sygn. O-IV K-3.

    Portret autora Starej Baśni z okazji jubileuszu 50-lecia pracy literackiej. APŁ, Zbiór ikonograficzny APŁ, sygn. O-IV K-3.

  • Powiększ zdjęcie Nekrolog J.I. Kraszewskiego w Dzienniku Łódzkim 22 marzec 1887 r. Zbiory biblioteczne APŁ, Dziennik Łódzki sygn. 279/Ł.R. R.4 1887 r.

    Nekrolog J.I. Kraszewskiego w Dzienniku Łódzkim 22 marzec 1887 r. Zbiory biblioteczne APŁ, Dziennik Łódzki sygn. 279/Ł.R. R.4 1887 r.

  • Powiększ zdjęcie Pożegnanie ś.p. J.I. Kraszewskiego zamieszczone w Biesiadzie Literackiej. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887r.

    Pożegnanie ś.p. J.I. Kraszewskiego zamieszczone w Biesiadzie Literackiej. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887r.

  • Powiększ zdjęcie Kopia z fotografii pośmiertnej J.I. Kraszewskiego zrobiona przez Walerego Rzewuskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.36.

    Kopia z fotografii pośmiertnej J.I. Kraszewskiego zrobiona przez Walerego Rzewuskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 3145 s.36.

  • Powiększ zdjęcie Karta legitymacyjna uczestnika pochodu pogrzebowego Józefa Ignacego Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.1.

    Karta legitymacyjna uczestnika pochodu pogrzebowego Józefa Ignacego Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.1.

  • Powiększ zdjęcie Wiersz Juliusza Czudowskiego ku pamięci J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.7.

    Wiersz Juliusza Czudowskiego ku pamięci J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.7.

  • Powiększ zdjęcie Pismo Stowarzyszenia Polaków w Budapeszcie dotyczące złożenia wieńca na grobie Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.2.

    Pismo Stowarzyszenia Polaków w Budapeszcie dotyczące złożenia wieńca na grobie Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.2.

  • Powiększ zdjęcie Rysunek nabożeństwa żałobnego w kościele Świętego Krzyża w Warszawie 26 marca 1887 r. za spokój duszy ś.p. J.I. Kraszewskiego. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887r.

    Rysunek nabożeństwa żałobnego w kościele Świętego Krzyża w Warszawie 26 marca 1887 r. za spokój duszy ś.p. J.I. Kraszewskiego. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887r.

  • Powiększ zdjęcie Przeprowadzenie zwłok Józefa Ignacego Kraszewskiego z kościoła Panny Maryi do grobów zasłużonych w kościele Świętego Michała na Skałce w Krakowie. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887r.

    Przeprowadzenie zwłok Józefa Ignacego Kraszewskiego z kościoła Panny Maryi do grobów zasłużonych w kościele Świętego Michała na Skałce w Krakowie. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887r.

  • Powiększ zdjęcie Opis ostatnich chwil życia J.I. Kraszewskiego. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

    Opis ostatnich chwil życia J.I. Kraszewskiego. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

  • Powiększ zdjęcie Informacja o mszy za spokój duszy ś.p. J.I. Kraszewskiego w pierwszą rocznicę śmierci, Rzeszów 18 marzec 1888 r. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.9.

    Informacja o mszy za spokój duszy ś.p. J.I. Kraszewskiego w pierwszą rocznicę śmierci, Rzeszów 18 marzec 1888 r. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2742 s.9.

  • Powiększ zdjęcie Zaproszenie Klubu Czeskopolskiego i Resursy Obywatelskiej w Pradze na odczyt w celu uczczenia setnych urodzin J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2740 s.34-35.

    Zaproszenie Klubu Czeskopolskiego i Resursy Obywatelskiej w Pradze na odczyt w celu uczczenia setnych urodzin J.I. Kraszewskiego. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2740 s.34-35.

  • Powiększ zdjęcie Wspomnienia Adama Bartoszewicza nauczyciela matematyki w szkole bialskiej, który podtrzymywał zainteresowania młodego Józefa literaturą piękną. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2000 s.12.

    Wspomnienia Adama Bartoszewicza nauczyciela matematyki w szkole bialskiej, który podtrzymywał zainteresowania młodego Józefa literaturą piękną. APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2000 s.12.

  • Powiększ zdjęcie Ciąg dalszy wspomnień Adama Bartoszewicza nauczyciela matematyki, któremu J.I. Kraszewski wystawił piękny pomnik w powieści Od kolebki do mogiły (1885). APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2000 s.13.

    Ciąg dalszy wspomnień Adama Bartoszewicza nauczyciela matematyki, któremu J.I. Kraszewski wystawił piękny pomnik w powieści Od kolebki do mogiły (1885). APŁ, Archiwum rodziny Bartoszewiczów, sygn. 2000 s.13.

  • Powiększ zdjęcie Wizerunek J.I. Kraszewskiego w Biesiadzie literackiej. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

    Wizerunek J.I. Kraszewskiego w Biesiadzie literackiej. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

  • Powiększ zdjęcie Ilustracje przedstawiające Białą Podlaskę, o której J.I. Kraszewski pisał: Ach, w tej to Białej przebyłem ja najlepsze z moich lat dziecinnych. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

    Ilustracje przedstawiające Białą Podlaskę, o której J.I. Kraszewski pisał: Ach, w tej to Białej przebyłem ja najlepsze z moich lat dziecinnych. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

  • Powiększ zdjęcie Wille Kraszewskiego w Dreźnie i San Remo. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

    Wille Kraszewskiego w Dreźnie i San Remo. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

  • Powiększ zdjęcie Obrazy i szkice wykonane przez Kraszewskiego. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

    Obrazy i szkice wykonane przez Kraszewskiego. Zbiory biblioteczne APŁ, Biesiada Literacka sygn. 297 T. 23, 1887 r.

  • Powiększ zdjęcie Plakat teatralny zapowiadający adaptację powieści Chata za wsią. APŁ, Zbiór teatraliów łódzkich, sygn. 8e-3 s.2.

    Plakat teatralny zapowiadający adaptację powieści Chata za wsią. APŁ, Zbiór teatraliów łódzkich, sygn. 8e-3 s.2.

  • Powiększ zdjęcie Plakat teatralny zapowiadający adaptację powieści Stara baśń w Państwowym Teatrze Lalek Pinokio w Łodzi . APŁ, Zbiór teatraliów łódzkich, sygn. 10-44 s.1a.

    Plakat teatralny zapowiadający adaptację powieści Stara baśń w Państwowym Teatrze Lalek Pinokio w Łodzi . APŁ, Zbiór teatraliów łódzkich, sygn. 10-44 s.1a.

  • Powiększ zdjęcie Program teatralny adaptacji powieści Stara baśń w Państwowym Teatrze Lalek Pinokio w Łodzi . APŁ, Zbiór teatraliów łódzkich, sygn. 10-44 s.1b.

    Program teatralny adaptacji powieści Stara baśń w Państwowym Teatrze Lalek Pinokio w Łodzi . APŁ, Zbiór teatraliów łódzkich, sygn. 10-44 s.1b.

  • Powiększ zdjęcie Portret Józefa Ignacego Kraszewskiego. APŁ, Zbiór ikonograficzny sygn. 0-I K-34.

    Portret Józefa Ignacego Kraszewskiego. APŁ, Zbiór ikonograficzny sygn. 0-I K-34.

Rozwiń Metryka

Podmiot udostępniający informację:
Data utworzenia:2012-07-27
Data publikacji:2012-07-27
Osoba sporządzająca dokument:Wojciech Kowaluk
Osoba wprowadzająca dokument:Wojciech Kowaluk
Liczba odwiedzin:9975